سرزمین ترکیه که حکومت‌های زیادی به خود دیده است و شاید سرشناس‌ترین دوره تاریخی آن هم دوره‌ای باشد که عثمانیان بر آن حکومت میکردند تاریخ بسیاری دارد و در جای جای آن، این قضیه به خوبی مبرهن است. اما در میان این همه جاذبه‌های گردشگری کشور ترکیه که در شهرهای مختلف آن قرار دارند، برخی از آن‌ها جنبه تفریحی دارند، برخی جنبه تاریخی دارند و در کل هر کدامشان از یک بعد مورد توجه قرار میگیرد. اما یکی از جاذبه‌هایی که مسافران تور ترکیه علاقه زیادی به آن دارند و سالانه جمعیت کثیری از آن‌ها برای بازدید از آن اقدام میکنند شهر افسوس میباشد که در مناطق غربی کشور ترکیه و در کوش آداسی قرار دارد. این شهر از باستانی‌ترین شهرهای جهان به حساب میاید و از قدیم‌الایام تا کنون به موجب اینکه این شهر باستانی دارای شرایط جغرافیایی مساعدی است و در حوضه مدیترانه قرار داد و همینطور خودش از وسعت بالایی برخوردار است، دارای اهمیت فراوان اقتصادی بوده و میباشد.

تاریخ‌نگاران بر این باور میباشند که شهر افسوس به وسیله لیدیان و کارانیان ساخته شده است و اولین ساکنان آن هم همان‌ها بوده‌اند، هر چند بر سر این باور بحث‌هایی وجود دارد اما احتمال قریب به یقین چیزی که گفتیم درست است. اما چیزی که مشخص است این میباشد که افسوس (ephesus) در ابتدای امر تحت عنوان یک دژ یا قلعه و برای محافظت ساخته شده است، زیرا دقیقا رو به دریا احداث شده و بازمانده‌های تمهیدات دفاع ساحلی آن زمان هنوز هم در آن‌جا یافت میشود. اما افسوس کم کم رشد کرد و گسترش یافت و دست به دست بین حکومت‌های مختلف چرخید تا روند رشد خود را طی کند و البته همینطور هم شد. بنا بر اسناد تاریخی موجود در قرن ۱۱ قبل از میلاد مسیح، یونیان که از ابرقدرت‌های آن زمان به حساب میامدند در طی یک حمله برق آسا، شهر افسوس که حالا دیگر شهری پهناور شده بود را متعلق به خود کردند و تا چند قرن بر آن حکومت کردند. اما این‌ها گذشت و قرن دوم بعد از میلاد مسیح دولت روم که دارای قوای نظامی بسیار قدرتمندی بود کنترل این شهر را به دست خود گرفت و از آن به عنوان پایتخت آسیایی اپراطوری روم یاد کرد و بعد از آن‌ هم خیل پول و عملیات عمرانی بود که به این شهر نازل میشد و هر روز از روز قبل خود دچار شکوه بیشتری میشد. البته یکی دیگر از عواملی که باعث شکوه این شهر میشد، ساحلی بودن آن بود و بسیاری از کشتی‌های تجار در سواحل آن پهلو میگرفتند.

اما همیشه و تا بوده، هر تمدن بزرگ و نیرومندی بعد از گذر مدت زمان‌های کوتاه و یا بلند دچار افول و مرگ تدریجی شده است و قطعا شهر افسوس هم از این قاعده مستثنی نبوده است. در سال ۲۶۳ میلادی، اقوام آلمانی مشهور به گت‌ها به این شهر یورش آوردند و بین آن‌ها و لژیون‌های رومی جنگی به شدت سخت در گرفت اما به این دلیل که لژیون‌های رومی دارای انسجام و آرایش نظامی همیشگی خود نبودند در نهایت از گت‌ها شکست خوردند و بعد از آن‌هم گت‌ها شروع به غارت و ویران کردن شهر کردند که این نقطه عطفی بود در روند سقوط شهر؛ گرچه اقوام گت نتوانستند بیش از چند ما کنترل شهر را به دست خود نگاه دارند و بعد از مدتی بیرون رانده شدند اما شهر افسوس مورد تهاجم قرار گرفته در شرایط مناسبی قرار نداشت، با این وجود نمیتوان این را گفت که این شهر اهمیت خود را از دست داد بلکه اهمیت آن هنوز هم بسیار زیاد بود و حتی سومین گردهمایی مجمع عمومی که در ۴۳۱ بعد از میلاد مسیح اتفاق افتاد را پذیرا بود. اما باز هم این شهر روی آرام به خود نگرفت و چندین جنگ بزرگ دیگر را نیز  شاهد بود که آن را به سمت نابودی هدایت میکردند و دو تا از مهمترین این جنگ‌ها را میتوانیم حمله بیرحمانه مغول‌ها به این شهر و جنگ خیلی سختی که بین سلجوقیان و عثمانی درگرفت بدانیم. اما افسوس دارای جاذبه‌های تاریخی به جا مانده زیادی نیز میباشد که مسافران از آن‌ها بازدید به عمل میاورند. مثلا یکی از شاخص‌ترین این دیدنی‌ها را میتوان ورزشگاه و استادیوم ودیوس بدانیم. از نام این مجموعه مشخص است که ساخته دست رومیان میباشد. در شهر افسوس چندین تپه وجود دارد و در شیب تپه سمت چپ آن ورزشگاه ودیوس قرار دارد. در این مجموعه ورزشی به جا مانده، هنوز هم آثاری از قسمت‌های مختلف مربوط به آن دیده میشود، برای مثال یک سالن مخصوص کشتی که به شکل مستطیل میباشد بقایایش به جای مانده و قابل مشاهده است. قسمتی که واقعا جالب است، مربوط میباشد به جایگاه نشستن تماشاچیان که تا حد زیادی سالم است و قابل رویت میباشد. همه‌ی این‌ها انسان را به این فکر فرو میبرد که این اماکن از چه معماری و مصالح خارق‌العاد‌ه‌ای حاصل شده‌اند که همچین دوامی دارد.

کلیسا! این رکن مهم که باید باشد در اینجا هم هست و جالب است بدانید که چندین کلیسا در این شهر وجود دارد که مشهورترین آن‌ها هم کلیسای مریم مقدس میباشد که در فاصله ۱۰۰ متری ورزشگاه قرار دارد و از ارتفاعی معادل ۲۶۰ متر برخوردار است. هم از اسامی و هم از معماری بناهایی که در این شهر وجود دارد این مشخص است که در ساخت و ساز و ایجاد زیرساخت‌های شهری افسوس، رومی‌ها نقش به سزایی داشته‌اند و کوشا بوده‌اند. در ادامه باید این را هم بدانید که در قسمت شرقی استادیومی که در بالا ذکر کردیم یک محوطه وجود دارد که در آن چندین بنا با معماری متفاوت وجود دارد و همینطور میدان ورالانوس که از اهمیت زیادی برخوردار بوده است در همان قسمت واقع شده است و از شواهد مشخص است که این میدان، مکانی بوده است برای تمرین ورزشکاران. طبق معمول هر کجا که رومیان وجود داشته‌اند حمام‌های بزرگ و مجلل نیز وجود دارند که هاربر نامیده میشوند. اما در غرب این مجموعه حمام‌ها یک بندر قدیمی وجود دارد که از جنوب آن خیابان آرکادیان عبور میکند. آرکادیان یکی از شاهراه‌ها و محورهای مواصلاتی بسیار مهم شهر افسوس بوده است که به خودی خود یک اثر هنری به حساب میاید؛ خیابان آرکادیان به دستور آرکادیوس ساخته شده است و در دو طرف آن دروازه‌های بزرگ و سنگی استوار کرده‌اند و به طور کلی آن را گسترانیده‌اند.

یکی دیگر از دیدنی‌های افسوس تئاتر آن میباشد که آن هم از علاقه زیاد رومی‌ها به این نمایش‌ها ناشی میشود، عکس‌های هوایی نشان میدهد که طراحی کلی آن مانند فاروس رومانوم است. این تئاتر وسیع و خوش ساخت گنجایش ۲۵.۰۰۰ نفر تماشاچی را داشته است و هنوز هم آثاری از صندلی‌های آن به جا مانده است و توصیه میشود در صورتی که سری به این منطقه زدید، بازدید از این تئاتر را فراموش نکنید. زمانی که به بازدید از تئاتر بپردازید به طور قطع تماشای خیابان مرمر را هم از دست نخواهید داد. این خیابان، تئاتر را به سمت جنوب میرساند. البته آثار به جای مانده نشان از این دارد که در سراسر این خیابان طاق‌های زیبا به همراه مجسمه‌هایی وجود داشته است.

میخواهیم با معرفی کتابخانه سلسیوس مطلب خود را به پایان برسانیم. در زیر خیابان اصلی شهر میتوانیم کتابخانه‌ای دو طبقه را ببینیم که با همت باستان‌شناسان اتریشی در دهه‌های پایانی قرن بیستم بازسازی شد. در حال حاضر این کتابخانه مجلل دارای دو طبقه است و حالت نمایشگاهی دارد اما در گذشته اینطور نبوده، بلکه دارای سه طبقه بوده که به عقیده برخی از مورخان تمامی علومی که در آن دوره در دنیا وجود داشته است در کتاب‌ها و مقالات این کتابخانه بزرگ پیدا میشده است.